Klimaatethiek

In onze dagen maken we mee hoe de eventuele grip als rem op de opwarming van de aarde als nog-net-mogelijk handelings­perspectief, aan de mensheid lijkt te ontsnappen. De hittegolven in Canada en de VS, extreme hoeveelheden blikseminslagen met enorme bosbranden in gematigde en arctische streken tot gevolg, het smelten van gletsjerijs en het ijs aan de polen, de extremen als het gaat om orkanen en tornado´s.., het lijkt allemaal een versnelling te hebben gekregen die zijn weerga niet kent. De gevolgen voor de natuur zijn even hard zichtbaar. Het tempo waarin soorten uitsterven is sinds miljoenen jaren niet eerder zo hoog geweest.

Onlangs is een onderzoek gepubliceerd waarin gekeken is of de huidige extremen in het weer noodzakelijkerwijs verklaard moeten worden vanuit de opwarming van de aarde. Dat blijkt het geval te zijn. Extremen in het weer zijn er altijd geweest en zullen er altijd zijn. Maar zelfs met de huidige klimaatmodellen is de Noord-Amerikaanse hitte van dit jaar bijzonder extreem. Volgens de onderzoekers is de hittegolf zo goed als onmogelijk te verklaren als klimaat­verandering buiten beschouwing wordt gelaten.

De gevolgen van de hitte voor mensen worden ook steeds duidelijker. Directeur van het Klimaat­centrum van het Internationale Rode Kruis, Maarten van Aalst, ziet dat de hittegolven van 2019 en 2020 natuurrampen zijn geweest met duizenden, misschien wel honderdduizenden doden. Hij vreest dat hitte steeds vaker voorkomt in streken die daar niet goed op zijn voorbereid. In het persbericht staat: “We hebben lang gedacht: klimaatverandering gaat langzaam en geleidelijk. Er is zeespiegelstijging en daar moeten we ons op voorbereiden. Maar we komen nu al steeds vaker voor verrassingen te staan en het wordt wereldwijd erger”, zegt Van Aalst. “De grenzen waarbinnen we ons als mensen nog kunnen aanpassen komen steeds vaker in zicht.”

De constatering dat de aarde opwarmt als gevolg van menselijk handelen doet een uitdrukkelijk appèl op de kerken. Het is niet alleen de bezorgdheid om onze medemensen die dan van belang is, maar in eerste instantie de bezorgdheid voor de levende natuur en de aarde als geboortehuis en thuis voor al het leven. Vaak is de ‘zorg voor de schepping’ de titel waaronder deze bezorgdheid tot uiting wordt gebracht. Maar nu juist dat is problematisch. Te vaak wordt dan de christelijke theologie omgebogen tot een soort van natuurlijke theologie. En juist daar zit het probleem. Want de natuur zelf is zonder ethiek; terwijl we als kerken juist een appèl willen doen op een nieuw ethisch bewustzijn. Dus niet onze ‘natuur’ kan de basis zijn voor een christelijke klimaatethiek, maar onze ‘verantwoordelijkheid’ als door God geroepen mensen. Voor Gods aangezicht zijn wij geen dieren, maar mensen met verstand en een ethisch bewustzijn ten aanzien van oorzaak en gevolg. Zo, als ethische wezens in Zijn beeld en gelijkenis, heeft God ons geschapen; dat is schepping. Schepping is ethiek, geen natuur. Zoals we vervolgens in de Bijbel opgeroepen worden om op te komen voor wie zwak en machteloos is, en voor wie anders geen stem kan krijgen, zo worden we in het licht van de klimaatopwarming opgeroepen om ons handelen als mensheid onder kritiek te stellen, en te wijzen op ons vermogen om ethisch te handelen. Vanuit de Bijbel weten we met de verhalen van de profeten al hoe moeilijk we dat als mensheid vinden. Liever houden we alles bij het oude en willen we ons niet laten storen met moeilijke thema’s die ons mogelijk (eventueel op termijn) genot en comfort kosten. Maar of we willen of niet: we beseffen ontegenzeggelijk dat de natuur en de aarde slachtoffer zijn geworden van ons menselijk handelen. Daar, bij die verantwoordelijkheid, moet de sleutel liggen voor een christelijke ethiek. Die stelt het hedendaagse menselijke handelen onder kritiek en zoekt in het klimaatdebat in dat handelen toch naar mogelijke uitwegen. En als het ons moeite kost om ons opofferingen te getroosten – Jezus houdt ons daarin een spiegel voor – mogen we weten dat niet ons eigen leventje de maat is van de dingen, maar Gods rijk van vrede en gerechtigheid waarin aan iedereen een coole plek onder de zon gegund is.

ds. Anne Kooi